recensie

Het succes van Scandinavische misdaadromans

Scandinavische schrijvers zijn de laatste jaren razend populair en niet meer weg te denken uit de wereld van misdaadromans. Namen als Stieg Larsson, Henning Mankell, Camilla Lackberg, Karin Fossum, Arnaldur Indridason voeren bestsellerslijsten aan. Maar hoe komt dat? Wat maakt deze misdaadromans zo succesvol? En moeten we niet oppassen dat we binnenkort met z’n allen gaan denken dat enkel en alleen al een Scandinavisch ogende naam een garantie voor succes is?

Situering

Scandinavië heeft over het algemeen een rijke traditie van het mondeling overbrengen van sprookjes, mythen en sagen.
In de jaren zestig waren er Sjöwall en Wahlöö met maatschappijkritische romans, gevolgd door Henning Mankell met verhalen over inspecteur Wallander. De huidige generatie lezers kent vooral Stieg Larson, Camilla Läckberg, Unni Lindell, Lisa Marklund, Karin Fossum, …

Kenmerken van Scandinavische misdaadromans

• Scandinavische misdaadromans zijn vaak van hoog niveau omdat de misdaadschrijvers meestal ook literaire schrijvers zijn.
• De meeste romans hebben één of meerdere vaste hoofdpersonen die in elk boek terugkomen. Het zijn geen superhelden, maar heel gewone mensen, met hun eigen beperkingen zodat het verhaal herkenbaar wordt. De lezer kan meegroeien met de personages doorheen de verschillende boeken.
• De nadruk ligt niet zozeer op het pure actie-gebeuren, maar eerder op de het psychologische, wat tot uiting komt door de goed uitgewerkte karakters.
• In veel boeken komt maatschappijkritiek aan bod of worden actuele thema’s geïntegreerd. Denk maar aan het seksuele misbruik van vrouwen en de corruptie in de boeken van Stieg Larsson, de tsunami die Zuid-oost Azië trof in 2004 in “Zwanemeer” van Unni Lindell, de aan drugs verslaafde dochter van inspecteur Erlendur in de boeken van Arnaldur Indridason. De auteurs tonen dat de maatschappij schuldig is aan de ontsporingen van de personages, niet de personages zelf. Zij zijn slechts het product van de verknipte samenleving waarin zij zijn opgegroeid.
• Vaak worden wisselende vertelstandpunten gebruikt. Bepaalde delen van het verhaal worden verteld vanuit het standpunt van de moordenaar, andere hoe het slachtoffer dit beleeft en tenslotte de wijze waarop de rechercheur het onderzoek leidt. Deze schrijfwijze laat toe sympathie op te brengen voor zowel de dader als voor het slachtoffer omdat de lezer meer inzicht krijgt in de motieven van de dader die zelf vaak slachtoffer geweest is in zijn jeugd.

Wat maakt de Scandinavische misdaadliteratuur zo uitzonderlijk (goed)?

Toch zijn al deze bovenvermelde kenmerken niet enkel en alleen van toepassing op de Scandinavische literatuur. Sommige Amerikaanse schrijvers voldoen hier ook aan. Waar zit dan juist het verschil?

• Een belangrijk gegeven is de geografie. Het Hoge Noorden lijkt een idyllische plaats voor West-Europeanen. Hoewel velen al eens in een Scandinavisch land op vakantie geweest zijn, blijft dit voor de meesten onder ons toch nog “onbekend” terrein en juist daarom zo aantrekkelijk: sneeuwstormen, ijsvlakten, fjorden en gletsjers vormen een ideaal kader voor misdaadromans.
• Een ander niet te onderschatten sterkte is het gebruik van plaatselijke namen. Scandinavische namen klinken vaak exotisch in de oren en zijn daarom aangenaam om te lezen. Ze geven de lezer een zeker vakantiegevoel. Wat vind je van deze personages: Erlendur, Sigurdur Oli, Elinborg, Cato, Mikael Blomkvist, Sejer en Skarre? Of van deze plaatsnamen: Fjällbacka, Pingholt, Elvestad? In de boeken van Arnaldur Indridason, een IJslandse schrijver, worden zelfs enkele IJslandse lettertekens gebruikt in de namen van de personages. In het begin van elk boek staat hoe je deze fonetisch moet uitspreken of lezen.
• Ook de omslagen van de boeken spelen een belangrijke rol. Aangezien de Scandinavische romans pas “vrij recent” populair zijn bij ons, gaat het vaak om boeken van het laatste decennium. Hierdoor zijn ze voorzien van een vrij moderne kaft, wat het boek op zich al aantrekkelijk maakt en waardoor de verkoop stijgt. Denk maar aan de boeken van Camilla Läckberg waarop telkens een foto van een vrouwenlichaam in het water afgebeeld wordt. Of de boeken van Inger Frimansson die door uitgeverij Anthos steeds van eenzelfde layout voorzien worden met veschillende foto’s.
• Tenslotte is er de enorme media-aandacht: wanneer deze boeken in de pers en op het internet de hemel in geprezen worden, gaat het grote publiek het op de duur ook geloven.

Europeanisering en Amerikanisering?

Een mogelijke valkuil voor Scandinavische schrijvers is dat ze zich te veel gaan richten op het internationale publiek en daardoor juist het kenmerkende aan hun boeken gaan verliezen. Het succes van vele boeken ligt net in de unieke beschrijvingen van ongekende sneeuwvlakten, idyllische plaatsen en exotisch klinkende namen.
Langs de andere kant mag de lezer er ook niet van uitgaan dat wanneer een boek van een Scandinavisch klinkende auteur verschijnt, dit boek ook per definitie goed is. Kritisch blijven is de boodschap!

Lees verder

• Vervolg op de millenniumtrilogie van Stieg Larsson?