recensie

Moleculen, Chemie in drie dimensies - Peter Atkins

Alles wat we inademen, eten, drinken, ruiken en zelfs aanraken is samengesteld uit moleculen. Toch, omdat we de moleculen niet kunnen zien, hebben we er maar een vage voorstelling van. Het boek van Peter Atkins met de titel 'Moleculen, Chemie in drie dimensies' maakt de wereld van de moleculen begrijpelijk en toegankelijk. Dit boek illustreert treffend de slagzin 'chemie is overal'. Hef is een beschrijving van 160 goed gekozen (chemische) stoffen. Door dit op een geraffineerde manier te doen, slaagt de auteur erin een uniek werk te creëren. Fraaie illustraties prikkelen de nieuwsgierigheid zodanig dat de bijbehorende tekst wel geraadpleegd zal worden... Een beknopte, degelijke inleiding en een met zorg samengestelde begrippenlijst maken het ook niet-scheikundigen mogelijk om voldoende kennis op te doen, of op te halen, om zich een beeld te vormen hoe de natuur en chemici moleculen gebruiken.

Inhoud van Moleculen. Chemie in drie dimensies

• Lucht, water en ammoniak
• Smog, luchtverontreiniging en zure regen
• Zepen vetten en brandstoffen
• Rubber, polyester, acryl en nylon
• Haar. wol en zijde
• Suiker, zetmeel en cellulose
• Zoet. zuur, bitter, heet, kruidig en koel
• Gebraden voedsel en dierlijke geuren
• Bloemen, fruit, etherische oliën en wijn
• Stimulerende en kalmerende middelen
• Pijnstillers, kwalijke verbindingen, seks

Voorbeeld Menthol uit Munt

Menthol, het woord is afgeleid van muntolie, heeft een ka­rakteristieke, koele smaak. De stof wordt gewonnen uit de Japanse pepermunt (Mentha arvensis) door de planten te oogsten als ze bloeien en ze, net als hooi, te drogen. Door stoomdestillatie maakt men vervolgens de olie vrij. Men­thol maakt men ook wel synthetisch uit terpentijn (125). Het zit ook in de hier algemeen voorkomende pepermunt-plant (Menthapiperita) en wordt gebruikt in sigaretten, ze­pen, snoepjes, kauwgum, tandpasta's en parfums vanwege de aangename geur die zijn koele smaak begeleidt. Die koele smaak ontstaat door de prikkeling van voor kou gevoelige zenuwuiteinden in de huid. Door menthol worden die sensoren actief bij een hogere temperatuur dan normaal. De mond lijkt dan koel, terwijl hij warm is.

Voorbeeld Zingeron uit Gember

Zingeron is het scherpe bestanddeel van gember, de wortelstok van de plantensoort Zingiber officinale. In gember komen trouwens veel verwante molekulen voor, waarin een van de waterstofatomen van de eindstandige — CH3 groep, is vervangen door een lange­re keten. Verschillende gembersoorten bevatten verschil­lende hoeveelheden van deze verbindingen. Wanneer groe­ne gemberwortel wordt gedroogd en gemalen, verliest hij niet alleen veel water door uitdroging; er verdwijnt zelfs water door een reactie tussen - OH groepen en waterstof­atomen van buuratomen in de zijketen. Er ontstaat dan een dubbele binding tussen de twee koolstofatomen en daarmee een zijketen met een andere vorm. Dit veroor­zaakt een klein smaakverschil, omdat de samenstelling van het zingeronachtige mengsel nu is veranderd.

Hoewel het verband tussen de structuur van een stimule­rend molecuul en het ontstaan van een pijnprikkel niet be­kend is, zijn ongetwijfeld de vorm en de bindingsmogelijkheden van het molecuul van belang. Een prikkelend molecuul past op een proteïne in een zenuweinde: de sleutel past in het slot, het proteïne verandert iets van vorm en het sig­naal gaat op weg langs de zenuwvezel. Dat het ongeveer zo verloopt, zien we bevestigd als we de vorm van het capsaïcine-molecuul vergelijken met die van zingeron. Zingeron mist een koolwaterstofstaart en een stikstofatoom, maar lijkt verder sprekend op capsaïcine.

Vragen die chemisch worden beantwoord.

Wat gebeurt er met flamingo's als ze geen garnalen meer eten? Wat ging er mis met softenon? Hoe bestaat het dat de kleurstof van klaprozen en korenbloemen dezelfde verbinding is? Dit soort intrigerende vragen wordt in Moleculen verantwoord en boeiend beantwoord.

Moleculen. Chemie in drie dimensies. PW Atkins. Wetenschappelijke Bibliotheek deel 19. Natuur en Techniek.