recensie

Geneesheer der Armen

Oude kruidenboeken blijven tot mijn verbeelding spreken. Wat ik boeiend vind is niet alleen wat, maar ook hoe het geschreven werd. De stijl, de mentaliteit, alle deugden en ondeugden waar een mens nu en in het verleden mee behept was en is. En natuurlijk is het ook een ontdekkingstocht, een mogelijke bron voor nieuwe medicinale toepassingen van planten. Neem nu het nog niet zo oude, alhoewel 1920 is ook al even geleden, Geneesheer der armen van een zekere Dr. Beauvillard. In dit kleine, handzame boekje worden kruiden op een toch wel deskundige manier besproken, al moet je soms de namen van de kruiden wel kunnen interpreteren. Gelukkig dat er dan ook Latijnse namen vermeld worden.

Maldegeer

Want wie weet wat de maldegeer wortel is? Wel dat is Gentiana lutea, dus de Gele gentiaan. En deze Maldegeer is volgens Beauvillard versterkend, prikkelt het maagsap, verjaagt de koorts en is wormafdrijvend. En dat zijn ook de indicatie waar wij hem nu nog voor gebruiken. Beauvillard adviseert 'maakt er een wijn van; en drinkt er een glas van vóór ieder maaltijd'.

• Gedroogde maldergeerbladeren: 30 grammen
• Brandewijn: 30 grammen

Alles laten rusten gedurende vier en twintig uren, één liter witte wijn bijvoegen, en dan zes dagen laten rusten. Door een fijn linnen doek laten filtreren.

Deze wijn geeft goede uitslagen, bijvoorbeeld om de maag te versterken na een ziekte of na koortsen, of in geval van jicht of kliergezwellen.

Obsolete planten

Mindere bekende planten, nu obsolete planten, worden er ook wel besproken onder de vreemdste namen en daardoor wordt zo'n boekje weer extra aantrekkelijk. Want zeg nu zelf de Klootbloem of Turbithwortel, die dan nog tot de familie der Klootachtigen behoort, zo gek had ik het zelf nooit kunnen verzinnen. Wij noemen deze plant nu, spijtig genoeg, de Kogelbloem of Globularia vulgaris en Globularia alpinum, niet onaardig van naam, maar niks in vergelijking met Klootbloem.

Beauvillard verklaart zelf deze naam 'De vorm van deze bloem heeft haar naam gegeven'. Dus vroeger zag men in de bloem een klootvorm en nu een kogelvorm, of zou 'men' de namen van planten ook gecensureerd hebben. Beauvillard zegt verder ' De klootbloem en turbith verschillen niet veel. Beiden zijn uitmuntende purgeermiddels en veroorzaken geen ongemakken en geen buikloop. Beiden hebben een aangenamen smaak.

Aalbeziestruik kennen wij als Zwarte bes of Cassis, Latijnse naam, Ribes nigrum. De bladeren van cassis of aalbeziestruik, gemengd met 30 grammes kallisie (30 gr. bladeren), alles in een treksel van 1 liter water, vormt een zeer verfrisschenden drank, die pisafdrijvend is. Wij raden dezen drank aan aan waterzuchtigen, aan steenlijders, aan de menschen die moeilijk hun water lossen, aan jichtlijders, rhumatieklijders, en voor diegene die brand aan de maag of aan de darmen hebben. Ook deze Ribes nigrum wordt zo nog steeds gebruikt en is door de speciale bereidingswijze en het gebruik van de knoppen, de nu ook veel sterker werkzaam.

Kaasjeskruid wij noemen deze soort nu Heemst, Althea officinalis. Hei wit kaasjeskruid wordt veel en terecht gebruikt in de geneeskunde van den buiten. Het treksel of afkooksel der wortels van kaasjeskruid kan met goeden uitslag aangewend worden voor darmstoringen, zooals: buikloop, entérite (darmontsteking), bloedloop, keelziekten. Men weet ook dat de wortels aan de kleine kinderen worden gegeven om op te knauwen, en aldus het tandvleesch te verzachten en het tanden krijgen te vergemakkelijken.

De Lage Vlier wordt nu Kruidvlier genoemd, Sambucus ebulus. De bloemen zijn slaapwekkend. Treksel van 50 grammen per liter water. De schors van de wortelen, en de tweede schors zijn afdrijvend, in dezelfde dosis als voor het aftreksel. Mening van de geleerden: Cazin zegt dat de bladeren van lager vlier, met die van absinthe gekookt, een uitmuntend middel is geweest tot het afdrijven van wormen bij een. kind van zeventien maanden.

Hier kun je dus ook lezen, waar Beauvillard voor een gedeelte zijn kennis vandaan had. Dr. Cazin was in die tijd, de autoriteit op kruidengebied, zijn volumineus standaardwerk wordt ook nu nog met respect behandeld en nog steeds, ook door mij, geraadpleegd.

Wat werkingen en indicaties betreft is dit een goed boekje, nauwelijks verouderd, al worden er natuurlijk heel veel planten zoals Cimicifuga, Vitex of Echinacea, planten van verder weg die hier nu terecht in de mode zijn, niet besproken. In deze oudere boeken kunnen we ook de evolutie van het medicinaal plantengebruik aflezen, sommige kruiden zijn in onbruik geraakt, zoals Klootwortel en Lage vlier en anderen zijn aan een steile opgang begonnen Rode zonnehoed, Zilverkaars en Vitex bijvoorbeeld.

De sfeer van oude boeken

Waarin deze boeken wel veel verschillen met onze tijd zijn eerder de filosofische en morele opvattingen die hier en daar doorschemeren of verwoord worden door Beauvillard. Zeg maar het belerend toontje maar ook wel de verrassende opvattingen. Over tabak bijvoorbeeld. Misbruik maken van tabak is heel gevaarlijk, maar ik vind dat hij ons het leven vrolijker en helder doet schijnen... Het is ook een onmisbaar nagerecht, de tabak is de beste vriend van hem die zich tevreden moet stellen met een korst brood en water.

Beauvillard lijkt toch ook wel graag te genieten van het leven. Bier vind hij een weldoende drank, ook voedzaam en vooral geschikt voor zwakke jongelingen en bleekzuchtige meisjes. Ik ga hem niet tegenspreken maar in mijn 2de handsexemplaar van Geneesheer der Armen, is deze passage driftig onderlijnd, zijn er vele vraagtekens geplaatst en wordt verwezen naar de drankbestrijding. Dat is het 'voordeel' van tweedehandsboeken, ze zijn niet alleen goedkoop maar je krijgt er soms nog een tweede handgeschreven exemplaar bij.

Ik zou je nog veel langer kunnen entertainen met deze 'Geneesheer der Armen', maar koop dat boekje nu zelf maar, het is zeker hier en daar nog in een muffig tweedehandse boekenwinkeltje te verkrijgen. En koopt het niet op internet, want dan mis je dat ouderwets plezier van het zoeken en snuffelen in die mysterieuze winkeltjes.