recensie

Herbert Howells en de magie van het Engelse landschap

Herbert Howells en de magie van het Engelse landschap De Engelse componist Herbert Howells (1892-1983) is vooral bekend om zijn koormuziek. Maar hij componeerde ook concerten, orkestmuziek, pianomuziek, liederen en kamermuziek. Bijna al zijn instrumentale werken ontstonden voor 1935, het sterfjaar van zijn zoon, daarna richtte hij zich voornamelijk op de koormuziek. De instrumentale werken hebben nooit zo veel aandacht gekregen als zijn koormuziek. Op het label Lyrita verscheen een heruitgave met drie kamermuziekwerken vol van kleur en lyriek.

Landschap als inspiratiebron

Iemand die zich verdiept in de persoon en de componist Herbert Howells kan niet om Gloucestershire (West-Engeland) heen, zo sterk heeft het landschap daar een stempel op zijn muziek gedrukt. Het was vooral zijn jeugdvriend Ivor Gurney (1890-1937), de toekomstige liederencomponist en dichter, die hem er op attent maakte. Howells leerde op zijn veertiende Gurney kennen toen hij muzieklessen kreeg van Herbert Brewer, organist en dirigent van de kathedraal van Gloucester. Talloze wandelingen maakten ze in de heuvels van de Cotswold en de Malvern Hills en in het laagland, Severn meadows, waar de rivier de Severn stroomt. Aan de Malvern Hills wordt door Howells in het Sanctus van zijn meesterwerk Hymnus Paradisi, dat naar aanleiding van zijn negenjarige overleden zoon Michael is gecomponeerd, zelfs gerefereerd als de psalmist zingt 'I will lift up mine eyes unto the hills, from whence cometh my help'. In deze periode leerde hij ook het werk van de dichter A. E. Housman kennen, vooral diens Shropshire Lad gedichten, waarin het Engelse platteland ook een grote rol speelt. Later als hij een aantal gedichten van Houseman wil verklanken, komt Howells tot de ontdekking dat dit volgens hem alleen maar via de volksmuziek tot stand kan worden gebracht, ofwel doormiddel van in een ritmisch-melodisch-harmonisch kader van modi en pentatoniek. Dit procedé pastte Howells ook toe in zijn kamermuziek. Het geeft zijn kamermuziek een mengeling van ruigheid, weidsheid, lyriek en soms zelfs een impressionistische kleuring.

Fantasia on a theme by Thomas Tallis

Werkelijk een baanbrekend moment in het leven van zowel Howells als Gurney, was de première van Ralph Vaughan Williams' Fantasia on a theme by Thomas Tallis in de kathedraal van Gloucester, in september 1910. Het was totaal iets anders dan wat ze eerder hadden gehoord. Vaughan Williams (1872-1958) putte bij dit werk inspiratie uit de Engelse Renaissance. Vanaf dat moment waren de beide vrienden vastbesloten om componist te worden. Door de Fantasia hield Howells een liefde voor het geluid van de volle strijkersklank over, en als jonge componist manifesteerde zich dat niet alleen in zijn orkestwerken als 3 Dances for Violin and Orchestra (1915) of de Elegy, for viola, string quartet, and string orchestra (1917), maar ook in kamermuziekwerken als de Fantasy String Quartet (1917) en het strijkkwartet In Gloucestershire (1916-1920). Bovendien versterkte de Fantasia bij Howells zijn verbondenheid met de Tudor-periode (16e en begin 17e eeuw).

Ziekte

In februari 1912 volgde Howells Ivor Gurney naar de Royal College of Music in Londen. Beiden wonnen studiebeurzen en Howells werd de favoriete leerling van de destijds beroemde componist en leraar Charles Villiers Standford. Maar in 1915 werd bij hem de ziekte van Graves gediagnosticeerd, een ernstige schildklierafwijking. Howells was de eerste Britse patiënt die werd behandeld met stralingstherapie en uiteindelijk met succes. De ziekte veroorzaakte grote vermoeidheid en maakte het voor hem onmogelijk om als militair in actie te komen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hierdoor was hij voor de meeste tijd beperkt tot thuiszitten. Dit liet hem veel tijd om te componeren. De periode van 1915-1920 was daarom een van zijn meest productieve.

Eerste successen

Het was met de kamermuziek dat Herbert Howells speciaal werd opgemerkt. Hij werd tweemaal met de prestigieuze Carnegie Trust Award bekroond, in 1916 voor zijn Piano Quartet, en in 1919 voor zijn Rhapsodic Quintet voor klarinet en strijkkwartet. In 1917 ontving hij voor zijn Fantasy String Quartet de Cobbett Chamber Music Award. Deze drie werken vormen het programma op de cd.

Piano Quartet

Het pianokwartet is opgedragen 'to the hill at Chosen and Ivor Gurney who knew it'. Toen Howells het pianokwartet componeerde zat Gurney reeds als militair aan het oorlogsfront in Noord-Frankrijk. De 'Chosenhill' is een heuvel even buiten Gloucester en was een favoriete plek van Howells en Gurney, waar ze vaak hun muzikale ideeën bespraken. Dat Howells hier met nostalgie en verlangen, maar ook met warme genegenheid aan terugdacht, hoor je vooral in het serene en het lyrische Lento, molto tranquillo. Door het Richards Piano Quartet met fijne beheerstheid van gevoel gespeeld, en als het dan in het middendeel tot een eerste climax komt (er volgt daarna nog één), is de ontroering des te groter. Voor mij is dit een van de mooiste langzame bewegingen die ik ken. Het eerste deel Allegro moderato, tranquillo heeft zowel een Brahmsiaanse als een Fauréiaanse gloed over zich. Al meteen vanaf de geheimzinnige opening, pentatonisch van uitdrukking, ben je geboeid. Als Howells bij dit deel aan een zorgloze wandeling naar zijn geliefde heuvel heeft gedacht, zou me dat niet verbazen. Zo'n sfeer van onbevangenheid, droom en Engelse natuurpoëzie gaat er van deze muziek uit. Ook in de finale heerst er die Engelse landelijke sfeer, met bovendien ook nog volksmuziek-achtige elementen, al is de toon veelal ruiger, minder terughoudender dan in het eerste deel.

Fantasy String Quartet

Een regelrechte evocatie van het Engelse platteland kom je echter vooral tegen in de Fantasy String Quartet, waar de volksmuziek-achtige elementen nog meer op de voorgrond treden dan in het pianokwartet. Daarenboven is de invloed van Vaughan Williams' Fantasia on a theme by Thomas Tallis hier sterk te horen. Het is een afwisselend werk, soms robuust en dan weer lyrisch of sereen, met hier en daar ook flarden Ravel en Debussy. Trouwens is de invloed van die laatsten nog sterker terug te vinden in Howells' kleine meesterwerk, het kwartet In Gloucestershire uit 1920. Tenslotte komt er in de Fantasy String Quartet ook Howells' liefde voor de volle strijkersklank volop tot uiting, en dat geeft het stuk soms een expressie alsof je naar een compleet strijkersorkest zit te luisteren. Niet op de laatste plaats is dit natuurlijk een verdienste van Bernard Richards en zijn musici. Ze geven dit werk wat het ook verdient, een bevlogen en gevoelige uitvoering. Tevens creëren ze een indringende sonoriteit, een intense rijke klank, waardoor het Engelse landschap zich in al zijn facetten aan je ontvouwt: weids, eenzaam en ruig, maar ook liefelijk en pastoraal.

Rhapsodic Quintet

Howells' naoorlogse Rhapsodic Quintet voor klarinet en strijkkwartet bestaat net als de Fantasy String Quartet uit een beweging. Het is het meest lyrische en het minst formele stuk van de drie werken op de cd. De volksmuziek is in dit kwintet veel minder aanwezig, en dat maakt het vooral in de snellere passages van het werk minder Engels van karakter. Zelfs in de verstilde en lyrische passages waan je je soms in het fin-de-siècle, eind negentiende eeuw, van Wenen. Deze muziek was de klarinettiste Thea King (1925-2007) heel dierbaar. Er zijn in totaal twee opnamen van haar van dit werk op cd. Dit is haar eerste opname (vroegere plaatopname). Het verstilde slot van dit kwintet was volgens haar één van de liefelijkste momenten uit de muziek - de vrede der tijden verklankend. De zangerige kenmerken, geaccentueerd door de herfsttonen van de klarinet speelt ze betoverend mooi. Inderdaad, de laatste minuten van het werk onderscheidt zich door een werkelijk bovenaards, verstild en traag melodisch samensmelten tussen de klarinet en de strijkers, zo fragiel, bijna ontastbaar, dat alleen dat al verraadt dat we hier te doen hebben met ras musici.

Deze heruitgave is voor mij de favoriete kamermuziek cd van 2009. Hoewel er dus kostbare schatten onder Howells zijn instrumentale muziek zitten, blijven zijn koor- en vocale werken domineren in het cd- en concertrepertoire, en dat is een tikkeltje spijtig. Nu wil ik zijn meesterlijke koorwerken niets tekort doen, integendeel zelfs, want ik ben er een groot liefhebber van. Helaas wordt koormuziek alleen minder hoog aangeslagen dan instrumentale muziek en heeft Howells nu de naam een minor composer te zijn. Daarom wordt het hoog tijd om zijn instrumentale muziek onder de aandacht te brengen. Deze recensie is daar een bescheiden aanzet toe.
© 2010 - 2024 Fernay, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
recensieFilm Autumn Gold rekent af met het gevoel oud te zijnHoe blijf je zo lang mogelijk fit? Voor de topatleten in Autumn Gold is dat geen vraag. Ze sporten erop los ondanks hun…
Stevie Ray VaughanStevie Ray Vaughan geldt voor vele bluesliefhebbers als een geweldige blueszanger en bluesgitarist. Zowel solo als samen…
President van Amerika, Herbert Hoover 1929-1933Herbert Hoover was de 1e president die geen militaire of juridische achtergrond had. Hij was een afgestudeerd mijnbouwku…
Nederlands: Engelse leenwoorden verrijken het NederlandsNederlands: Engelse leenwoorden verrijken het NederlandsHet Engels is tegenwoordig de voornaamste leverancier van nieuwe leenwoorden. In de twintigste eeuw zijn er, zo blijkt n…

Johnny Cash: 'American VI: Ain't No Grave'recensieJohnny Cash: 'American VI: Ain't No Grave'Johnny Cash: 'American VI: Ain't No Grave'. Johnny Cash's American Recordings albums zijn een monumentale prestatie, die…
recensieDe gouden regen van StingWie graag een cd van Sting wil hebben die zijn beste songs verenigt kan niet naast ‘Fields of Gold’ kijken. De voormalig…
Fernay (3 artikelen)
Laatste update: 06-09-2011
Rubriek: Muziek en Film
Subrubriek: Muziek
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Artikelen met het label 'Recensies' bevatten naast objectieve informatie ook subjectieve informatie in de vorm van een beoordeling.