recensie

Volksgeneeskunde. Osiander

Een van de vele oude kruidenboeken waar we niet alleen gezellig in kunnen grasduinen, maar met enige kritische zin ook veel uit kunnen leren. Geen puur kruidenboek maar wel een boek met natuurlijke adviezen tegen bekende en zelfs onbekende kwalen. Een bespreking.

Johan Friedrich Osiander

Johan Friedrich Osiander, de auteur van dit boek was voor zijn tijd een groot geleerde en onderscheidde zich door vele publicaties op het gebied van de geneeskunde. Meyer's Lexicon van 1848 schetst hem als een 'ausgezeichneter Geburtshelfer'. Zijn publikaties op het gebied van de verloskunde brachten een duidelijke verbetering in de hygiënische opvattingen van die tijd.

Nadat Osiander professor werd te Göttingen, publiceerde hij in 1838 zijn beroemde Arzneimittellehre, de tweede druk hiervan heeft gediend voor de Nederlandse editie van de Volksgeneeskunde. De uitgever Schierbeek, die ook boeken over veeartsenij uitgaf heeft het tot zesmaal toe herdrukt. Een 'geneeskundig officier bij de Armée', J. A. van Oort, bewerkte het voor de Nederlandse markt. Aan hem is de indeling van het boek te danken en ook vele bijzondere recepten.

Dit duidelijk voor een grote markt bestemde boek, heeft toentertijd blijkbaar in een grote behoefte voorzien. Getuige de vele herdrukken.Toen het werk aan verbetering toe was, bewerkte een practiserend geneesheer het nog eens opnieuw, om aan de eisen van de tijd tegemoet te komen. De nieuwe bewerker twijfelt wel eens aan het nut van sommige recepten en geeft blijk van andere inzichten. De 'vernieuwde' geneeskunde doet zich overal in het werk gelden. Waarschijnlijk dienen de toch nog zeer curieuze middelen die in het boek worden aangeraden, om de verkoopbaarheid te bevorderen. Toch is Volksgeneeskunde een opmerkelijk boek.

Uit dit soort van ouderwetse medische informatie kunnen kruidenliefhebbers nog heel wat leren. Vooral ook omdat er veel eenvoudige middelen in besproken worden die wonderlijk goed aansluiten bij onze hedendaagse opvattingen over de toepassing van kruiden en andere natuurlijke middelen. De bloedzuigers, spaanse vliegen en kattenbloed moeten we maar op de koop toe nemen. En dienen ook niet alleen 'ter lering maar vooral ook ter vermaak'. Het spreekt vanzelf dat niet alle recepten zomaar klakkeloos gebruikt kunnen worden. Hier toch enkele voorbeelden.

Enkele adviezen met mogelijke waarde tegen aambeien

• Varkensreuzel met fijn gewrevene galnoten tegen het fondament gelegd.
• Het sap van klissebladeren met lijnolie vermengd (Arctium lappa)
• Een aftreksel van duizendblad of van tormentille als lavement

Enkele adviezen tegen verkoudheid en hoest

• Gedroogde vijgen en hyssop in water gekookt
• Over gelijke delen vlierstroop en kandijsuiker giete men brandenwijn, steke ze in brand en late het overblijvende nu en dan eten
• En nog 47 andere middeltjes en gezonde leefgewoontes worden er beschreven

Een boek van 278 bladzijden met duizenden adviezen voor een goede gezondheid en tegen bekende en zelfs onbekende kwalen. Kruiden en andere natuurlijke middelen tegen verkoudheid, hoest en aambeien maar ook tegen hysterie, onmagt en kolijk of kramp in de kuiten. Een boek om te bestuderen en om te gebruiken.