recensie

De geheime boodschap van Jeroen Bosch

Oogverblindend mooi. Dat is het boekwerk over Jeroen Bosch (1450-1516) van de auteur Dick Heesen. Dit naslagwerk met maar liefst 440 pagina’s rolde van de persen in november 2010. Uitgever Jheronimus Bosch Art Centre doorgrondt Bosch hiermee tot op het bot en ontdoet hem van elke mythe. De auteur Dick Heesen is zelf al overleden. Na een speurtocht van dertig naar het wezen en zijn van Jeroen Bosch sloot hij op 1 september 2004 voorgoed zijn ogen. Zoals Mozes niet het beloofde land zag, zo kreeg ook Heesen dit indrukwekkende oeuvre onder ogen. Dat het tot stand kwam, danken we aan J.Timmermans, voorzitter van het Jhieronimus Bosch Art Centre. Hij gaf de auteurs Noud Hermans, Theo Hoogbrgen en Ben Soekman en kustdrukkerij Waanders de opdracht om het onderzoekswerk van Dick Heesen om te vormen tot een fraai kunstwerk.

Geestelijke achtergrond

Het boek onthult de geestelijke achtergrond van Bosch. We lezen niets over penseelstreken, infrarode opnamen of wat dies meer zij, maar wel alles over de bijbel. Volgens Heesen putte Bosch zijn inspiratie vooral uit het Oude en Nieuwe Testament.
In honderden bijbelcitaten gaat Heesen in op details in het werk van Jeroen Bosch. Zo wijst een bril op het ziende blind zijn. Een gesloten boek wijst erop, dat de betreffende persoon de boodschap niet begrijpt. Een open boek betekent juist, dat iets volkomen duidelijk is.

Ware aard

In het voorwoord onthullen Hermans. Hoogbergen en Spekman de ware aard van Jeroen Bosch. In prettig leesbare taal lezen we over de tijd waarin Bosch opgroeide en de invloed daarvan op zijn werk. Intrigerend zijn de parallellen die de drie bewerkers ontdekken tussen de kerk uit de tijd waarin Bosch leefde en onze tegenwoordige kerk. Geobsedeerd naar de ware aard van Bosch zocht Heesen verklaringen in diens bizarre reeks schilderijen vol verbazingwekkende composities en verwarrende maar kleurrijke details. Daarbij stelde Heesen zich de vraag: ‘Heeft Bosch actuele ontwikkelingen voorzien of heeft hij weergegeven wat zich in onze samenleving voltrok? Welke spiegel houdt dat fenomeen mij, vijfhonderd jaar later nog steeds voor?’

Indrukwekkend

Na het voorwoord volgt vanzelf het antwoord op de vraag naar de indrukwekkende afmetingen van dit werk in folioformaat. Paginagroot, in kleur afgebeeld en in kleur vinden we hier alle aan Jeroen Bosch toegeschreven schilderijen. Deze eerste kennismaking met zijn werk vormt de introductie naar de over tien hoofdstukken verdeelde geheime boodschap van Jeroen Bosch. We leren hem kennen als een bijbelvorser die zich vanuit een diep geworteld geloof verzette tegen de verworden kerk van zijn tijd. Maar ook als een mysticus die door bijzondere geloofservaringen diep doordrong in de geheimen van God en Zijn schepping.

Laatste oordeel

Het laatste oordeel, de zondeval, de val van de engelen en de wederkomst van Christus zijn centrale thema’s in het werk van Bosch. Wat zien we dan precies en wat is volgens de bijbel de betekenis daarvan? Het antwoord lezen we in het hoofdstuk ‘de Wederkomst van Christus’.

Zo geeft elk van de tien hoofdstukken aanwijzingen om de boodschap van Bosch te doorgronden. Neem nu de rol van vrouwen. Welke rol spelen zij bij de wederkomst van Christus? Als autodidact zag Bosch in haar het Godsvolk, door Paulus het lichaam van Christus genoemd (1 Kor.12:27).

Wandtapijten

Dick Heesen zelf begon op latere leeftijd een atelier met daarin ook wandtapijten. Een samenwerking met hem, zijn vrouw en Poolse wevers vormde de aanzet tot zijn onderzoekwerk. Het begon met het plan om twee wandtapijten te weven naar voorbeeld van een werk van Jeroen Bosch. Maar alle betrokkenen raakten zo gefascineerd, dat ze van geen ophouden wilden weten. Door details uit te vergroten en uit te voeren op textiel ontstonden heel nieuwe kunstwerken. Deze collectie is een eigen leven gaan leiden van 29 wandtapijten naar de apocalyptische werken van Bosch met een vaak dreigende actualiteit. De complete collectie is nu te zien in het Jheronimus Bosch Art Centre.

Heesenfonds

Dit spraakmakende kunstboek kost slechts 39,95 euro dankzij een bijdrage uit het Heesenfonds. Dick Heesen, de geheime boodschap van Jeroen Bosch, Jheronimus Bosch Art Centre den Bosch 2010. ISBN 978-90-8162227-1-4