recensie

‘Popular Culture & High Culture', H.J. Gans

“Alle mensen hebben het recht op de cultuur van hun voorkeur, onafhankelijk van het hoogwaardig of populair zijn van die cultuur”

Auteur

Herbert J. Gans (1927) is een van de meest invloedrijke en productieve sociologen van zijn tijd. Hij richt zich in zijn boek ‘Popular Culture & High Culture, an analysis and evaluation of taste’ op drie peilers. Ten eerste doet het boek sociologisch onderzoek naar ‘popular culture’ en ‘high culture’. Ten tweede is het een kritische studie ter verdediging van ‘popular culture’. Ten derde richt het boek zich op cultureel beleid en is het een pleidooi voor meer culturele verscheidenheid in de culturele sector.

Relevantie

Gans benadrukt de relevantie van zijn onderzoek vanuit een verklarend sociologisch kader; wat is er veranderd, wat niet en waarom? Om hier achter te komen suggereert hij dat de verschillen tussen ‘high culture’ en ‘popular culture’ overdreven worden en dat de gelijkenissen worden onderschat. Hij helpt de lezer aan een helikopterview door eerst het verschil in smaakculturen aan te duiden (smaakcultuur: conservatief, progressief, leeftijd, huidskleur etc, bezien vanaf 1960) en vervolgens voorbeelden te geven van een gelijkenis tussen deze smaakculturen. Lage cultuur is immers even zeer van belang voor laagopgeleide Amerikanen als hoge cultuur voor hoog opgeleide Amerikanen. Iedere smaakcultuur heeft haar eigen muziek, literatuur en kunst.

Actoren

Gans betrekt en ontleed in zijn analyse en evaluatie de volgende actoren; publiek (homogeen, heterogeen), consument, kunstenaar, aanbieder, medium (individueel, massa- of groepsmedium), maatschappij, politiek- & beleidsmaker. Enerzijds ontleed hij kundig en waardevrij deze verschillende actoren en bijbehorende smaakculturen van elkaar, anderzijds zorgt hij er op een ongedwongen manier voor dat je als lezer de gemene deler tussen deze groepen gaat zien. Hij beschrijft de knelpunten van de actoren onderling, maar schaart met zijn term ‘smaakcultuur’ tegelijkertijd allen onder een gezamenlijk dak. Dat er onder dit dak verschillende smaakpublieken huizen doet al lezend even natuurlijk aan als de verschillen in smaak die tussen vrienden onderling te vinden te zijn.

Discussie

Waar de discussie vaak gaat over stereotypen zoals ‘de eenzame kunstenaar die alleen voor zichzelf zijn werk maakt’ tegenover ‘de populaire cultuurmakers die de eigen waarden en normen onderdrukken om maar zoveel mogelijk te verdienen’, zegt Gans dat beide actoren hun persoonlijke waarden en smaak uitdrukken in vrijwel gelijke processen. De kunstenaar is altijd op zoek naar een compromis tussen de eigen waarden en die van het beoogde publiek en de populaire cultuurmaker ziet zichzelf als moreel en didactisch educator van het volk.

Binnen deze gelijke verhouding is het praten over cultuur vanuit een waardeoordeel volgens Gans niet zinvol en heeft hij het liever over verschillen in marketing strategie en cultuurbeleid. De onzekere en vaak afhankelijke positie van bijvoorbeeld kleine ‘high culture’ organisaties maakt het onmogelijk om kunst alleen om de kunst te maken (in deze zin kan het woord kunst ook vervangen worden door het woord cultuur). Grote ‘popular art’ organisaties daarentegen kampen met de realiteit van ‘dumbing down’ (oversimplificatie van informatie, zodat een kunst-product begrijpelijk wordt voor het brede publiek), waarbij men zich kan afvragen wat er dan nog over blijft van het oorspronkelijke kunstwerk.

Tot slot

Gans schrijft boeiend, goed te volgen, vrij van waardeoordelen en zet aan het denken. Dit denken beperkt zich niet alleen tot het culturele klimaat van Amerika in de jaren ’70, maar kent geen grenzen en is tevens te vinden onder de rook van het huidige Nederlandse (culturele) klimaat.